Sỏi thận

THẬN ĐA NANG:

Đây là một căn bệnh di truyền, biểu hiện là có nhiều nang chứa dịch xâm lấn cả vỏ thận lẫn tủy thận. Hiện chưa có thuốc đặc hiệu điều trị thận đa nang. Tuy nhiên, nếu hiểu biết về bệnh thận và biết cách đề phòng biến chứng, bệnh nhân vẫn có thể sống an toàn tới 70-75 tuổi.

Aspirin là một thuốc có tác dụng giảm đau, hạ nhiệt, chống viêm và ức chế kết tập tiểu cầu. Aspirin được chỉ định để giảm các cơn đau nhẹ và vừa, đồng thời giảm sốt. Vì có tỷ lệ cao về tác dụng phụ đến đường tiêu hóa nên aspirin hay được thay thế bằng paracetamol (dung nạp tốt hơn). Aspirin cũng được sử dụng trong chứng viêm cấp và mạn như viêm khớp dạng thấp, viêm khớp dạng thấp thiếu niên, viêm (thoái hóa) xương khớp và viêm đốt sống dạng thấp. Nhờ tác dụng chống kết tập tiểu cầu, aspirin được sử dụng trong một số bệnh lý tim mạch như đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim và dự phòng biến chứng tim mạch ở bệnh nhân có nguy cơ tim mạch cao. Thuốc cũng được sử dụng trong điều trị và dự phòng một số bệnh lý mạch não như đột quỵ. Aspirin được chỉ định trong điều trị hội chứng Kawasaki vì có tác dụng chống viêm, hạ sốt và chống huyết khối.

Do nguy cơ dị ứng chéo, không dùng aspirin cho người đã có triệu chứng hen, viêm mũi hoặc mày đay khi dùng aspirin hoặc những thuốc chống viêm không steroid khác trước đây. Người có tiền sử bệnh hen không được dùng aspirin, do nguy cơ gây hen thông qua tương tác với cân bằng prostaglandin và thromboxan. 

Đối với người mang thai, aspirin ức chế cyclooxygenase và sự sản sinh prostaglandin làm ảnh hưởng đến sự đóng ống động mạch của thai nhi. Aspirin còn ức chế co bóp tử cung, do đó gây trì hoãn chuyển dạ. Tác dụng ức chế sản sinh prostaglandin có thể dẫn đến đóng sớm ống động mạch trong tử cung, với nguy cơ nghiêm trọng tăng huyết áp động mạch phổi và suy hô hấp sơ sinh. Nguy cơ chảy máu tăng lên ở cả mẹ và thai nhi, vì aspirin ức chế kết tập tiểu cầu ở mẹ và thai nhi. Do đó, không được dùng aspirin trong 3 tháng cuối cùng của thời kỳ mang thai.

Ở trẻ em, khi dùng aspirin đã gây ra một số trường hợp hội chứng Reye, vì vậy cần hạn chế chỉ định aspirin cho trẻ em dưới 16 tuổi chỉ trừ một số trường hợp như bệnh Kawasaki, viêm khớp dạng thấp thiếu niên. 

Người cao tuổi có thể dễ bị nhiễm độc aspirin, có khả năng do giảm chức năng thận (cần phải dùng liều thấp hơn liều thông thường dùng cho người lớn).

Những tác dụng không mong muốn của aspirin đã từng được biết đến, phổ biến nhất liên quan đến hệ tiêu hóa, thần kinh, cầm máu và tần suất gặp các tác dụng phụ này lại phụ thuộc vào liều dùng. Thường gặp các triệu chứng như buồn nôn, nôn, khó tiêu, khó chịu ở thượng vị, ợ nóng, đau dạ dày, loét dạ dày - ruột (trên hệ tiêu hóa), mệt mỏi, nổi ban, mày đay, yếu cơ, khó thở, sốc phản vệ...

Các phản ứng phụ trên hệ thần kinh trung ương như mệt mỏi có thể hồi phục hoàn toàn trong vòng 2 - 3 ngày sau khi ngừng thuốc. Nhưng nếu có các triệu chứng chóng mặt, ù tai, giảm thính lực hoặc thương tổn gan, cần phải ngừng thuốc. 

Ở người cao tuổi, nên điều trị với liều aspirin thấp nhất có hiệu lực và trong thời gian ngắn nhất có thể được.

Đối với tác dụng giảm nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ gây ra bởi cục máu đông, các nhà nghiên cứu cho biết, tác dụng này cũng chỉ trên một số người, đặc biệt những người đã có một cơn đau tim hoặc đột quỵ trước đó hoặc có bệnh về mạch máu ở tim mà không có tác dụng ngăn ngừa đối với những người có trái tim khỏe mạnh và mạch máu bình thường. Vì vậy, không sử dụng aspirin để phòng đau tim hoặc đột quỵ ở những người khỏe mạnh.

Đối với người bệnh thuộc phạm vi chỉ định sử dụng aspirin để dự phòng nhồi máu cơ tim và đột quỵ thì việc dùng thuốc cũng không đơn giản bởi chính tác dụng làm loãng máu ngăn ngừa cơn đau tim và đột quỵ liên quan đến cục máu đông nhưng lại là tác dụng phụ không mong muốn của thuốc, nguy cơ gây xuất huyết não hoặc chảy máu dạ dày cho người dùng. Vì vậy, đối với người có bệnh ưa chảy máu, giảm tiểu cầu, loét dạ dày hoặc tá tràng đang hoạt động, suy tim vừa và nặng, suy gan, suy thận, đặc biệt người có tốc độ lọc cầu thận dưới 30ml/phút và xơ gan không được dùng aspirin.

Cần thận trọng khi điều trị đồng thời với thuốc chống đông máu như warfarin hoặc khi có nguy cơ chảy máu khác. Không kết hợp aspirin với các thuốc kháng viêm không steroid và các glucocorticoid. Khi điều trị cho người bị suy tim nhẹ, bệnh thận hoặc bệnh gan, đặc biệt khi dùng đồng thời với thuốc lợi tiểu, cần quan tâm xem xét cẩn thận nguy cơ giữ nước và nguy cơ giảm chức năng thận. Vì vậy, để ngăn ngừa các tác dụng phụ không mong muốn và tránh các tương tác bất lợi xảy ra giữa các thuốc điều trị đồng thời, người bệnh cần nói với bác sĩ về những thuốc mình đang dùng, thậm chí là các vitamin trước khi dùng aspirin hàng ngày. Bác sĩ sẽ quyết định xem những lợi ích của uống aspirin hàng ngày lớn hơn những rủi ro trong trường hợp cụ thể của bạn và có thể cung cấp kiến thức y khoa và hướng dẫn để giúp ngăn ngừa các bất lợi có thể xảy ra khi dùng thuốc.

Đối với người bệnh, trước khi dùng aspirin hàng ngày để giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ liên quan đến cục máu đông, hãy đọc kỹ nhãn thuốc và hướng dẫn sử dụng để chắc chắn rằng bạn được dùng đúng sản phẩm. Không dùng các thuốc phối hợp aspirin với thuốc giảm đau khác hoặc các thành phần khác để sử dụng trong trường hợp này.

Nifedipin là một trong những thuốc quen thuộc đối với người bệnh tăng huyết áp. Tác dụng chống tăng huyết áp là do thuốc làm giảm sức căng ở cơ trơn các tiểu động mạch do đó làm giảm sức cản ngoại vi và làm giảm huyết áp. Sau khi dùng thuốc từ 4 - 6 tuần huyết áp sẽ ổn định. Trong điều trị, thuốc có thể dùng riêng rẽ hoặc phối hợp với các thuốc hạ huyết áp khác như các thuốc chẹn giao cảm beta, các thuốc lợi tiểu hoặc ức chế men chuyển.

Tuy nhiên, khi dùng thuốc này người bệnh cần lưu ý tới dạng thuốc. Trên thị trường hiện có hai loại: dạng viên nang có các hàm lượng 5mg, 10mg, và 20mg và viên nén (giải phóng chậm) tác dụng kéo dài có chứa các hàm lượng 30mg, 60mg, và 90mg. Mỗi dạng thuốc cho mục đích điều trị khác nhau và số lần dùng thuốc cũng khác nhau.

Dạng viên nang thường dùng điều trị cơn cấp tính của bệnh tăng huyết áp. Dạng này thường dùng đường uống hoặc đặt dưới lưỡi (cách dùng là chọc thủng viên thuốc, nhai hoặc bóp hết dung dịch chứa trong viên thuốc vào miệng hoặc cắn vỡ viên thuốc rồi nuốt). Tùy vào hàm lượng viên thuốc, bác sĩ có thể chỉ định ngày dùng thuốc từ 2 - 3 lần. Tuy nhiên gần đây, nhiều công trình nghiên cứu cho thấy nifedipin đặt cho tan dưới lưỡi có thể gây ra nhiều tai biến như tụt huyết áp quá mức, làm huyết áp giao động không kiểm soát được (nên hiện nay đã có khuyến cáo không được dùng để điều trị tăng huyết áp, đặc biệt trong cơn tăng huyết áp).

Đối với dạng viên nén giải phóng chậm phải nuốt chửng nguyên viên thuốc, không được nhai, không bẻ hoặc làm vỡ viên thuốc. Vì nếu làm vỡ viên thuốc khi uống, hoạt chất sẽ được giải phóng ra ồ ạt, dẫn đến quá liều sẽ gây nguy hiểm cho bệnh nhân. Đối với dạng thuốc này thông thường người bệnh chỉ phải dùng thuốc ngày 1 lần.

Các tác dụng không mong muốn thường xảy ra ở giai đoạn đầu dùng thuốc và giảm dần sau vài tuần hoặc sau khi điều chỉnh lại liều điều trị. Thường gặp nhất bao gồm các triệu chứng như phù mắt cá chân, đau đầu, mệt mỏi, chóng mặt, nóng đỏ bừng mặt; đánh trống ngực, tim đập nhanh (xảy ra phổ biến và rất bất lợi, nhiều khi phải bỏ thuốc). Ngoài ra, một số người bệnh thấy buồn nôn, tiêu chảy hoặc táo bón.

Rối loạn tuần hoàn não thường có một số biểu hiện như đau đầu (đau ê ẩm, râm ran, nặng đầu, khó chịu) ù tai, giảm thính lực tạm thời, chóng mặt, hoa mắt, mất thăng bằng, hay quên đột ngột, giảm trí nhớ, nặng hơn có thể có cơn đột quỵ (drop attacks) kèm theo mất ý thức. Thuốc tuần hoàn não làm giảm các biểu hiện trên nhưng mỗi thuốc lại có cơ chế, cách sử dụng khác nhau…

Cinnarizin (stugeron, cinarin): Đây là thuốc chẹn kênh calci có chọn lọc, đồng thời làm giảm hoạt tính co mạch của một số chất (adreanlin, serotonin), do đó làm tăng lưu lượng máu đến các vùng, giảm tình trạng thiếu ôxy não mà không làm tăng áp lực máu, tốc độ tim. Ngoài ra, cinnarizin có tính kháng histamin, góp phần làm giảm một số triệu chứng của rối loạn tuần hoàn não.

Nicergolin (sermion): Làm giảm lực cản, tăng dòng chảy ngoại vi, làm tăng mức tiêu thụ ôxy, glucose, lập lại cân bằng tuần hoàn não. Được dùng trong rối loạn tuần hoàn não do giảm sút dòng chảy ngoại vi.

Piracetam (nootropyl, ucetam, anoxyl, gabacet): Piracetam tác động trực tiếp lên não, lên hệ thống thần kinh trung tâm, cải thiện khả năng dẫn truyền, cải thiện sự chuyển hóa não của người bình thường cũng như người thiếu hụt một vài chức năng về sự nhận thức, sự học - nhớ, sự linh lợi, tỉnh táo.

Piracetam tăng cường sự chuyển hóa ôxy, glucose não; duy trì tổng hợp năng lượng não; tăng cường sự phục hồi tổn thương, do đó bảo vệ, phục hồi khả năng nhận thức sau chấn thương não (giảm ôxy huyết, nhiễm độc, sau sock điện) cải thiện tình trạng bị mất trí sau nhồi máu phức tạp hoặc thiếu máu cục bộ não. Nên dùng sớm trước 7 giờ sau khi xảy ra sự cố.

Thuốc được dùng cho người già cải thiện sự mất trí nhớ, chóng mặt, thiếu sự tập trung hoặc linh lợi, thay đổi trạng thái hành xử; cho trẻ em khó học và viết (nhưng không thay thế các biện pháp khác). Piracetam còn gọi là thuốc hưng trí.

Cerebrolysin: Đi qua hàng rào máu - não, tác động vào bên trong tế bào thần kinh, ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung tâm theo nhiều cách, có tác dụng dinh dưỡng thần kinh độc đáo, bao gồm: tăng sinh, biệt hóa, đảm bảo các chức năng, tính đặc trưng của các tế bào thần kinh; tăng cường sự dẫn truyền, chuyển hóa; che chở cho các thương tổn não do thiếu máu cục bộ và nhiễm độc thần kinh.Thuốc được dùng cho người rối loạn trí nhớ, kém tập trung, sa sút trí tuệ (do nguyên nhân mạch máu não, nhồi máu não nhiều chỗ), dùng cho người đột quỵ (do thiếu máu cục bộ, do chấn thương). Trong phục hồi tổn thương não, cerebrolysin có hiệu lực cao khi dùng sớm (trước 4 ngày sau khi xảy ra sự cố).

Ginkgo biloba: Là cao đã được chuẩn hoá của lá bạch quả. Ginkgo biloba dọn sạch gốc tự do, ngăn ngừa sự phá hủy màng tế bào, kích thích sự giải phóng catecholamin, duy trì sự hoạt động của động mạch, tĩnh mạch, làm bình thường sự chuyển hóa của não (tăng tiêu thụ glucose, hạn chế mất cân bằng chất điện giải) trong điều kiện thiếu máu cục bộ. Được dùng làm giảm các biểu hiện của rối loạn tuần hoàn não, một vài chứng về mắt (tắc mạch võng mạc). Gần đây được nghiên cứu dùng trong các biểu hiện: chán nản, khác thường về ứng xử, đau đầu mạn do căng thẳng, biểu hiện tâm thần vận động, thần kinh tiểu đường, giảm sút trí tuệ, trí nhớ (khi các biểu hiện này là do rối loạn tuần hoàn não hay có liên quan đến tuần hoàn não).

Trên thực tế lâm sàng, các triệu chứng như nhức đầu, hoa mắt chóng mặt do rối loạn tiền đình hay đau đầu, mệt mỏi, suy giảm trí nhớ do suy nhược thần kinh... cũng có những biểu hiện giống như bị rối loạn tuần hoàn não. Vì vậy, người bệnh cần đi khám để được chẩn đoán đúng bệnh, dùng đúng thuốc.

Các thuốc (kể cả loại được coi là hưng trí piracetam, ginkgobiloba) chỉ có khả năng phục hồi lại sự suy giảm trí nhớ do rối loạn tuần hoàn não đến mức bình thường chứ không làm vượt qua mức bình thường trước đó. Một số người dùng các thuốc này khi không bị bệnh, hay tăng liều để tăng cường trí tuệ là không có hiệu quả thực tế.

Thầy thuốc tùy theo kiểu và mức độ rối loạn tuần hoàn não chọn thuốc, liều thích hợp để đủ lập lại cân bằng não bị suy giảm. Một số người tự ý dùng tăng liều với hy vọng tuần hoàn não mạnh lên sẽ có lợi, là quan niệm hết sức sai lầm, việc tăng liều như thế sẽ có hại, có thể gây nên các biểu hiện trái ngược như căng thẳng, mệt mỏi, mất ngủ...

Trong thiếu máu cục bộ cần dùng thuốc sớm (như piracetam, cerebrolysin). Sau khi đạt được yêu cầu bảo vệ hồi phục tổn thương não, thường ngừng thuốc. Một số người coi chúng là thuốc “bồi dưỡng cho não” tự ý dùng thêm không có ích lợi gì hơn.

Khi dùng thuốc cần chú ý đến các tương tác bất lợi, nhất là khi dùng nhiều loại thuốc điều trị nhiều bệnh một lúc. Ví dụ, cinnarizin, nicergolin làm tăng hiệu lực của các thuốc kháng histamin, thuốc an thần gây ngủ, rượu. Cerebrolysin làm tăng tích lũy thuốc IMAO, các thuốc chống trầm cảm. Ginkgobiloba gây nguy cơ tăng huyết áp khi dùng chung với IMAO.

Thận trọng khi dùng cerebrolysin, piracetam trên người chức năng thận suy giảm (vì thuốc bài tiết qua thận). Thận trọng khi dùng cerebrolyzin, necergolin, ginkgo biloba cho người cao huyết áp. Không dùng ginkgo biloba cho người cường giáp, piracetam cho người suy gan.

DS. Bùi Văn Uy

Đây là kháng sinh thuộc nhóm tetracyline, hấp thu tốt qua đường tiêu hóa (95% liều uống) và không bị ảnh hưởng bởi thức ăn (có thể dùng trong hoặc sau bữa ăn). Việc uống thuốc với thức ăn hoặc sữa còn hạn chế kích ứng đường tiêu hóa, rối loạn tiêu hóa, buồn nôn và nôn… do thuốc gây ra. Do các tetracyclin dễ phức hợp với các cation hóa trị 2 hoặc hóa trị 3 như: canxi, magnesi, nhôm, nên các thuốc kháng axit và các thuốc khác có chứa các cation nói trên ảnh hưởng đến hấp thu doxycycline (không dùng cùng).

Không dùng thuốc cho người quá mẫn cảm với các tetracycline, trẻ em dưới 8 tuổi (vì ở trẻ dưới 8 tuổi, doxycycline gây biến màu răng vĩnh viễn, giảm sản men răng, và giảm tốc độ phát triển chiều dài của bộ xương. Do đó không dùng doxycycline cho người bệnh ở nhóm tuổi này trừ khi những thuốc kháng khuẩn khác không chắc có hiệu quả hoặc bị chống chỉ định), những trường hợp suy gan nặng cũng không được dùng. Đối với phụ nữ mang thai, không dùng doxycycline trong nửa cuối thai kỳ vì ngoài những nguy cơ trên, thuốc có thể tích lũy trong xương, gây rối loạn cấu trúc xương ở trẻ. Doxycyclin được bài tiết vào sữa và tạo phức hợp không hấp thu được với canxi trong sữa. Không dùng doxycycline cho người mẹ cho con bú hoặc phải thôi cho con bú khi dùng thuốc.

Không dùng doxycycline trong thời gian dài vì có thể gây bội nhiễm (nấm và vi khuẩn). Tránh phơi nắng kéo dài vì có thể mẫn cảm với ánh sáng khi dùng doxycycline (trường hợp da mẩn đỏ thì phải ngừng thuốc ngay). Khi uống thuốc viên nén với tối thiểu một cốc nước đầy và ở tư thế đứng để tránh loét thực quản, hoặc để giảm kích ứng đường tiêu hóa.

Các tác dụng phụ không mong muốn thường gặp khi dùng thuốc này như nhức đầu, hội chứng cảm cúm thông thường, đau răng; Rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy, nôn, khó tiêu), viêm thực quản, đau khớp.

Thuốc TTKC chứa các loại hormon có tác dụng ức chế và ngăn cản buồng trứng phóng thích trứng. Trong trường hợp trứng đã rụng và được thụ tinh, các hormon tác động làm thay đổi nội mạc tử cung, làm cho màng tử cung mỏng đi, tránh sự tiếp xúc giữa trứng đã được thụ tinh với màng tử cung và ngăn chặn sự tiếp xúc của tinh trùng với trứng. Thời gian tác dụng của thuốc TTKC trong vòng 72 giờ (có loại đến 120 giờ) sau lần giao hợp không được bảo vệ.

Thuốc TTKC cần được sử dụng sớm, tốt nhất là trong vòng 1 giờ đầu sau quan hệ tình dục không an toàn. Tuy nhiên, các thuốc này không nên sử dụng thường xuyên vì sẽ có nhiều tác dụng phụ hơn. Không ít bệnh nhân phải nhập viện bởi sử dụng thuốc TTKC bừa bãi, dùng quá liều và gặp phải các tác dụng phụ của thuốc. Các tác dụng phụ thường xảy ra ngay sau khi uống thuốc là: buồn nôn, chóng mặt, căng ngực, đau đầu, xuất huyết đột ngột, kéo dài dẫn tới mất máu. Còn về lâu dài, việc lạm dụng  thuốc TTKC sẽ hạn chế sự phát triển và rụng trứng, nếu dùng quá liều, niêm mạc tử cung sẽ bị teo lại, trứng không làm tổ được, có thể dẫn tới vô sinh. Sử dụng thuốc trên 2 lần/tháng sẽ làm thay đổi quá trình rụng trứng, gây chậm kinh... Dùng liều cao sẽ làm thay đổi đột ngột, gây ức chế và làm xáo trộn nội tiết cơ thể. Dùng trong thời gian dài gây ảnh hưởng tới kinh nguyệt (chậm kinh, kinh nguyệt không đều) ảnh hưởng đến việc mang thai sau này, thậm chí có thể gây vô sinh. Sử dụng thuốc TTKC liên tục là nguyên nhân gây nên hiện tượng lãnh cảm, mất hứng, không có cảm hứng tình dục... Một số nghiên cứu cho thấy thuốc tránh thai còn là thủ phạm gây ra những biến đổi cơ thể do sự tác động rộng rãi của nó gây ra.

Lời khuyên ở đây dành cho bạn là chỉ sử dụng thuốc TTKC khi thực sự cần thiết, không được dùng thuốc như là một biện pháp tránh thai thường xuyên. Đặc biệt khi bạn chưa lập gia đình, nếu đã quan hệ tình dục, lại càng không nên lạm dụng thuốc TTKC. Những loại thuốc TTKC này chỉ mang lại sự thỏa mãn trong chốc lát… nhưng hậu quả của nó sẽ khôn lường.

Các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp trên (mũi, họng), viêm xoang, viêm tai giữa; Nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới do liên cầu khuẩn, phế cầu khuẩn, tụ cầu gây ra; Nhiễm khuẩn đường tiết niệu không biến chứng; Bệnh lậu; Nhiễm khuẩn đường mật; Nhiễm khuẩn da, cơ do liên cầu khuẩn, tụ cầu khuẩn, E. coli nhạy cảm với amoxicillin; Viêm dạ dày - ruột (bao gồm viêm ruột do Salmonella, không do lỵ trực khuẩn). Amoxicillin còn được dùng phối hợp với các thuốc khác trong điều trị nhiễm H. pylori ở bệnh nhân loét dạ dày tá tràng.

Khi dùng thuốc cần lưu ý tới một số tác dụng không mong muốn có thể xảy ra, thường gặp như ngoại ban (thường xuất hiện chậm, sau một tuần điều trị). Về tiêu hóa người dùng thấy hiện tượng buồn nôn, nôn, đau thượng vị, tiêu chảy (ở người lớn, tỷ lệ cao hơn ở trẻ em và người cao tuổi)… 

Bên cạnh đó một số người có thể gặp phản ứng quá mẫn (ban đỏ, ban dát sần và mày đay, đặc biệt là hội chứng Stevens - Johnson là một phản ứng dị ứng nặng khi dùng thuốc). Những phản ứng không mong muốn của amoxicillin ở đường tiêu hóa thường mất đi khi ngừng điều trị. 

Tuy nhiên, nếu xuất hiện mày đay hoặc các dạng ban khác, nhất là ban đỏ, phù Quinck… phải ngừng dùng thuốc và thông báo ngay cho bác sĩ điều trị biết để được xử trí kịp thời, thích hợp. Ở những bệnh nhân có tiền sử dị ứng với nhóm beta-lactam hoặc các dị nguyên khác thì các phản ứng quá mẫn sẽ trở nên trầm trọng hơn. Vì vậy, trước khi bắt đầu điều trị bằng amoxicillin cần phải điều tra kỹ tiền sử dị ứng với nhóm beta-lactam và các dị nguyên khác của người bệnh. Nếu người bệnh đã bị dị ứng với thuốc này trước đó thì lần sau tuyệt đối không dùng lại thuốc này (vì nếu dùng phản ứng dị ứng sẽ nặng hơn ở những lần dùng sau). Trường hợp người bệnh dùng thuốc thấy hiện tượng đái ít, có thể đây là một nguy cơ để thuốc kết tinh, phải uống nhiều nước khi dùng thuốc.